Հայաստանի մշակույթի նախարարության պատմությունը սկսվում է Հայաստանի առաջին հանրապետության ( 1918-20 թթ.) ժամանակներից:
Հայաստանի առաջին հանրապետության կառավարության կազմում 1918 թ. դեռևս չկար մշակույթի հարցերով զբաղվող ոչ մի կառույց: 1918-19 թթ. գործում էր Հանրային կրթության մինիստրությունը:
1919 թ. մայիսի 21-ին հանրային կրթության մինիստր Մելիք Ղարագյոզյանը դիմում է Մինիստրների խորհրդին՝ առաջարկելով այսուհետ Հանրային կրթության մինիստրությունն անվանել Կրթության և գեղարվեստի մինիստրություն: 1919 թ. հուլիսի 1-ին կազմավորվում է Հանրային կրթության և արվեստի մինիստրությունը՝ միջնակարգ դպրոցների, տարրական դպրոցների, արվեստի և հնությունների, բժշկական-սանիտարական բաժիններով:
1919 թ. հուլիսի 17-ի նիստում ՀՀ մինիստրների խորհուրդը հաստատում է օրենք՝ «Հնության հուշարձանների և արվեստի բաժինը վերակազմակերպելու մասին.
ա) հնության հուշարձանների և արվեստի բաժինը վերակազմակերպել երկու բաժինների՝
ա. հնության հուշարձանների պահպանման,
բ. արվեստի հովանավորության.
բ) բանալ Հանրային կրթության և արվեստի մինիստրության 1919 թ. հուլիս-դեկտեմբեր ամիսների համար քսաներկու հազար երկու հարյուր ռուբլու լրացուցիչ վարկ:
Մինիստրների խորհրդի գործերի կառավարիչ՝ Գ. Խօջամիրյան»:

Սույն օրենքով Հանրային կրթության և արվեստի մինիստրության կառուցվածքում ավելանում է հնությունների պահպանության բաժինը: Բաժնի վարիչ է նշանակվում Աշխարբեկ Լորիս-Քալանթարյանը: Մինիստրության մշտական ուշադրության կենտրոնում էր հնությունների պահպանությունը, որի մասին են վկայում մի շարք փաստաթղթեր. մինիստր Նիկոլ Աղբալյանը 1919 թվականի հոկտեմբերի 14-ին         N 3298 գրությամբ դիմում է ՀՀ ներքին գործոց մինիստրին. «Որպեսզի հնարավոր լինի այսուհետ գոնե խուսափենք այնպիսի ցավալի դեպքի կրկնությունից, ինչպիսին է Անիի հնադարանի և շինությունների կործանումը՝ նախքան հատուկ օրենք հրատարակելը հնությունների մասին, գլխավորապես վերաբերվող նրանց պահպանությանը, սրանով խնդրում եմ ձեզ չմերժել հրահանգել Ձեզ ենթակա բոլոր վարչական մարմիններին և պաշտոնական անձանց, որ արթուն հսկողություն ունենան հնության հուշարձանների (ավերակ, կիսավեր և կանգուն հին շինությունների, արձանի, և այլն) պահպանության վերաբերյալ, նախազգուշացնեն տեղական ազգաբնակչությանը չքանդել հնություններն իբրև նյութ՝ ծառայեցնելով նոր շինությունների համար. մի հանգամանք, որ ներկա վերաշինության պահին կարող է սովորական երևույթ դառնալ և յուրաքանչյուր տեղի ունեցած դեպքի մասին անհապաղ տեղեկացնել Հանրային կրթության և արվեստի մինիստրությանը»:
Հաջորդ փաստաթղթով կանոնակարգվում է այդ ոլորտի կարևորագույն խնդիրը.
«Հրաման. 16 դեկտեմբերի, 1919 թվական.
Համաձայն Մինիստրների խորհրդի հունիսի 10-ի և հուլիսի 14-ի (1919) որոշումների՝ հնության հիշատակարանների պահպանության, ցուցակագրության, վերականգնման ու նորոգման, ինչպես հնագիտական նպատակներով կատարվող պեղումների վրա հսկելու և առհասարակ նրանց ուսումնասիրության աշխատանքների կանոնակարգման գործը վարում է հանրային կրթության և արվեստի մինիստրությանը հատուկ՝ «Հնությանց պահպանության բաժնի» միջոցով: Ուստի այն բոլոր հիմնարկություններն ու անձինք, որոնք ցանկանում են կատարել պեղում, վերանորոգում կամ այլ որևէ աշխատանք, որ կապ ունի հնությունների հետ՝ պետք է նախօրոք ստանան Մինիստրության թույլտվություն այդ աշխատանքների համար:
Հանրային կրթության և արվեստի մինիստր՝ Ն. Աղբալյան
Հնության պահպանության բաժնի վարիչ՝ Ա. Լորիս-Քալանթարյան»։

Հնության պահպանության բաժինը գործում է մինչև 1920 թվականը և լուծարվում գործառույթները հնությունների պահպանության կոմիտեին անցնելու պատճառով:
1919 թ. հունիսի 2-ի N 1047 գրությամբ մինիստր Մ. Ղարագյոզյանը գրում է Մինիստրների խորհրդին. «Ապագա ազգային թանգարանի համար անհրաժեշտ է այժմվանից ձեռք բերել պատմական կամ գեղարվեստական նշանակություն ունեցող արժեքավոր իրեր: Երևանում բացված հայ արվեստագետների պատկերասրահում կան լուրջ ուշադրության արժանի գործեր, որպիսի հանգամանքը հարմար առիթ է ներկայացնում գնումներ անելու համար:
Հենց միայն հայրենի արվեստը խրախուսած լինելու համար ազատ Հայաստանի անդրանիկ պատկերահանդեսում ձեռք բերել մի քանի իր և այդպիսով հիմք դնել Հայաստանի ապագա պատկերասրահին:
Ահա այս միտքը իրագործելու համար խնդրում եմ ընդունել հետևյալ օրինագիծը.
«Վարկ բանալ՝ Հանրային կրթության և գեղարվեստի մինիստրության անունով Հայ Արվեստագետների պատկերահանդեսում ապագա թանգարանի համար գեղարվեստապատմական իրեր ձեռք բերելու համար՝ 75000 ռուբլի»: Օրինագիծը ընդունվում է, և ձեռք են բերվում Ս. Խաչատրյանի, Ս. Երկանյանի, Վանո Խոջաբեկյանի, Ռուբենի (Հովհաննիսյանի), Ե. Թադևոսյանի, Հ. Գյուրջյանի, Մ. Մազմանյանի, Վ. Ախրիկյանի, Մ. Միքայելյանի (արձանագործ), Հ. Կոջոյանի, Փ. Թերլեմեզյանի, Ս. Գաբայանի, Տեր-Թադևոսյանի, Կիրակոսյանի, Մ. Խնունցի 49 աշխատանքներ:
Մինիստրության ուշադրության կենտրոնում էր նաև թատերական գործունեությունը: Այսպես, մինիստրությանն է դիմում Հայոց դրամատիկական ընկերության խորհրդի նախագահ Բ. Ն. Արղության Երկայնաբազուկը` թե խորհուրդը, քննության առնելով 1919/20 թվականների թատերաշրջանի հարցը, խնդրում է կառավարությանը օրենք (որոշում) ընդունել՝ պահելու դրամատիկական թատրոն:
1919 թվականի սեպտեմբերի 1-ին ՀՀ ազգագրական-մարդաբանական թանգարանի գրադարանի վերատեսուչ է նշանակվում Հայոց Ազգագրական ընկերության խմբակցության մասնաճյուղի նախագահ և նույն ընկերության թանգարանի տեսուչ՝ Երվանդ Լալայանը:
1920 թ. հունվարի 1-ից մինչև հունիսի 1-ը Կրթության և արվեստի մինիստրության հատուկ հանձնարարությունների կոմիսարի պաշտոնը վարել է Եղիշե Սողոմոնյանը (Չարենց):